Ekonominin rakamlara, varsayımlara ve istatistiklere dayalı bir bilim dalı olduğu düşünülür. Oysa genel kanının aksine ekonomi son derece sosyal bir bilim dalıdır ve temelinde insanların duygu ve düşünceleri yer alır. Öyleyse ekonomiyi anlamak için öncelikle insanı anlamak gerekir. İnsanı anlamadan yapılan ekonomik yorumlar çarpık, yüzeysel ve gerçeklikten uzak olacaktır.
Hayvansal Güdüler kitabı ekonominin temeli olan insanı anlama yolunda bize çok değerli içgörüler sunuyor. Nobel Ekonomi Ödülü sahibi iki ekonomist Robert J. Shiller ve George A. Akerlof tarafından yazılan bu kitap, özellikle 2008 küresel mali krizini sonrasında serbest piyasa ekonomisine karşı artan eleştirilerden bir demet sunuyor. Kitabın temel savı insanların tüketim psikolojilerini ve içgüdülerini dikkate almadan sürdürülen bir ekonomi yönetiminin nihayetinde büyük krizlerle sonuçlanacağı. Davranışsal ekonomi alanında yayınlanan diğer kitapların aksine Hayvansal Güdüler konuyu makro ekonomik düzeyde ele alıyor. Bu açıdan değerlendirildiğinde oldukça özgün ve değerli olan bu kitabın, ekonomi alanına ilgi duyan herkesin kütüphanesinde bulunması gerekir diye düşünüyorum.
Para harcamak çoğu zaman hatalı kararlar verdiğimiz bir konu. Ve dahası çoğu zaman bu hataları bilerek ve isteyerek yapıyoruz. Nakit olarak satın aldığımız şeylerde tutumlu davranırken, kredi kartı ile yaptığımız alışverişlerde çok daha eli bol olabiliyoruz, hele de taksitliyse. Ya da 1 TL’lik suya markette 1,5 TL ödemek bizi sinirlendirirken, plajda 10 TL ödemek normal gelebiliyor.
Hepimizin hayat boyu unutamadığı anlar olmuştur. Belki bir başarı, belki bir deneyim ya da bir sohbet. Peki tüm bu unutulmaz anların ortak noktaları olabilir mi? Ve dahası bu ortak noktalardan yola çıkılarak unutulmaz anlar tasarlanabilir mi?
Modern ekonominin kurucusu kimdir? Adam Smith mi yoksa Charles Darwin mi? Bu soru ilk anda kulağa mantıklı gelmeyebilir sonuçta Darwin bir ekonomist bile değildi. Ancak Darwin Ekonomisi kitabının yazarı Robert Frank‘a göre bu genel kabul önümüzdeki yıllarda değişebilir. Zira Frank, Darwin’in rekabet teorisinin bugünün ekonomik gerçekliğini anlama konusunda Smith’in teorisinden çok daha başarılı olduğunu iddia ediyor.
Param olsa zamanım olmuyor, zamanım olsa param… Bambaşka durumlar gibi görünse de bu iki problemin de birleştiği bir nokta var; kıtlık. İhtiyaç duyduğumuzun çok daha azına sahip olmak, bakış açımızın çok dar bir tünele hapsolmasına neden olur. Eğer çok yoğun çalışıyorsanız, aileniz ile yaz tatili planı yapmakta zorlanır, sadece gün içinde bitirmeniz gereken işleri düşünürsünüz. Ya da çok sınırlı bir gelirle geçiniyorsanız, emeklilik birikimlerinizi değil ay sonundaki faturaları düşünürsünüz.
Davranış bilimleri bize insana dair oldukça değerli iç görüler sunuyor; hata eğilimlerimiz, düşünce kısayollarımız ve alışkanlıklarımız… Pek çoğunun psikolojik bir açıklaması var. Hal böyle olunca davranış bilimlerine olan ilgi gün geçtikçe artıyor, özellikle de pazarlamacılar tarafından.
Hepimiz hata yaparız, ve dahası çoğu zaman hata yaptığımızı kabullenmekte zorlanırız. Evde, işte, sosyal hayatta “Hatalıydım, özür dilerim.” demek genellikle en son tercihimiz olur. Özellikle de yaptığımız hatanın duygusal veya finansal sonuçları büyük ise. Bazen de hatalı olduğumuzu kabul etmemek için kanıtlar geliştirir, kendi yarattığımız doğruların fanatiği haline geliriz.
Adam Smith’in görünmez eli, aradan geçen 250 yıla rağmen klasik ekonomi taraftarları için sarsılmaz bir inanış olmaya devam ediyor, son yirmi yılda finansal piyasalarda yaşanan yüzlerce skandal bile bu inanışı zayıflatmadı. Oysa insanın olduğu her alanda olduğu gibi piyasalarda da mükemmel bir düzenden söz etmek mümkün değil.
Akıllı İnsanların Mantıksız Kararları, davranışsal ekonominin kurucularından Richard H. Thaler‘ın bu alanda 50 yıla yakın süredir yaptığı çalışmaları, oldukça anlaşılabilir bir dille anlattığı otobiyografi tarzına yakın bir kitap . Kitapta yazarın Daniel Kahneman ve Amos Tversky ile tanışma hikayesi ve sonrasında birlikte geliştirdikleri teoriler ile davranışsal ekonomiyi nasıl bir bilim dalı haline getirdiklerini anlatılıyor.
