II. Dünya Savaşı sırasında milyonlarca Yahudi’yi katleden Nazi askerleri birer cani miydi yoksa sadece emirleri mi yerine getiren sıradan insanlar mı? Tarihten öğrendiğimiz kadarıyla toplumun Din, Devlet, Ordu gibi bir otoriteye itaat etmesi çoğu zaman asgari bir düzen sağlasa da bazen de büyük insanlık dramlarının yaşanmasına neden olabiliyor. Peki insanın iradesi nerede başlar nerede biter? İtaatin sınırlarını kim belirliyor? Otorite altında işlenen suçlardan kim sorumludur?
Tüm bunlar üzerinde saatlerce konuşulabilecek sorular ancak itaat konusunda hepimizin mutabık olduğu gerçek varsa o da şu ki; bir otoriteye itaat etmek veya bir otoritenin buyruğu ile hareket etmek, ilgili eyleme dair sorumluluk duygumuzu azaltıyor. Peki, otoriteye itaat etmek normalde yapmak istemeyeceğimiz davranışlarda bulunmamıza neden olabilir mi? Nazi askerlerini kana susamış canavarlar olarak kabul etmek hepimizi rahatlatacak olsa da, işledikleri toplu katliamın arkasında hangi itaat mekanizmasının yattığını anlamak biraz düşündürücü olabilir.
İş değiştirmek kimi zaman zorlayıcı olabiliyor, özellikle mevcut iş yerinizde kendinize bir konfor alanı yaratmışsanız. Diğer yandan içinde bulunduğunuz konfor alanından uzun süre çıkmazsanız, yetenekleriniz körelebilir ya da mesleki tatmin duygunuzun kaydolduğunu hissedebilirsiniz. Esasen iş dünyasında belirli aralıklarla yeni meydan okumalara atılmak hem yetkinliklerinizin formda kalmasını hem de kariyerinizin daha hızlı ilerlemesini sağlayabilir.
Zeki ama çalışmıyor! Zekaya gereğinden fazla anlam yükleyen bir toplumda başarısızlıkları örtmek için kullandığımız bir avuntu cümlesi. Peki doğuştan gelen zekamız başarımızı ne kadar etkiliyor? Esasen hepimiz ortalama zekalara sahip insanlarız, başarı ya da başarısızlıklarımızı belirleyen ise düşünce tarzımız. Akıllı görünmek için mi yoksa öğrenmek için mi okuyorsunuz? Zorluklar karşısında çabucak pes mi ediyorsunuz yoksa mücadele mi ediyorsunuz? Başkalarının başarısından rahatsız mı oluyorsunuz yoksa ilham mı alıyorsunuz?
Bir çok beyaz yakalının hayalidir bir start-up kurmak. Kurumsal hayatın cenderesinden kurtulup kendi işini kurunca her şeyin toz pembe olacağı düşünülür. Oysa yeni girişimlerin %90’a yakını henüz ilk yılını tamamlayamadan start-up mezarlığına gömülür.
Beynimizin ne denli muazzam bir organ olduğuna dair çok şey duymuşsunuzdur. Yüzbinlerce hücrenin son derece karmaşık şekilde bir araya gelerek bize düşünme, hatırlama, algılama ve daha bir çok yetenek kazandırdığını da. Büyük ihtimalle daha az duyduğunuz şey ise beynimizin bizi nasıl yanlış yönlendirdiğidir.
Ekonominin rakamlara, varsayımlara ve istatistiklere dayalı bir bilim dalı olduğu düşünülür. Oysa genel kanının aksine ekonomi son derece sosyal bir bilim dalıdır ve temelinde insanların duygu ve düşünceleri yer alır. Öyleyse ekonomiyi anlamak için öncelikle insanı anlamak gerekir. İnsanı anlamadan yapılan ekonomik yorumlar çarpık, yüzeysel ve gerçeklikten uzak olacaktır.
Para harcamak çoğu zaman hatalı kararlar verdiğimiz bir konu. Ve dahası çoğu zaman bu hataları bilerek ve isteyerek yapıyoruz. Nakit olarak satın aldığımız şeylerde tutumlu davranırken, kredi kartı ile yaptığımız alışverişlerde çok daha eli bol olabiliyoruz, hele de taksitliyse. Ya da 1 TL’lik suya markette 1,5 TL ödemek bizi sinirlendirirken, plajda 10 TL ödemek normal gelebiliyor.
Tahmin yeteneğinize ne kadar güveniyorsunuz? Eğer bu konuda ortalamaya yakın bir kabiliyetiniz varsa son derece kötü bir tahmincisiniz diyebiliriz. Ne yazık ki insanlar geleceğe dair kötü tahminler yapma eğilimindedir, hatta çoğu zaman belirli bir alanda uzman olanlar bile rastgele seçimlerden daha başarılı tahminler yapamazlar. Elbette bu durumun bazı istisnaları var, bazı insanlar şaşırtıcı derecede isabetli tahminler yapabiliyor.
Hepimizin hayat boyu unutamadığı anlar olmuştur. Belki bir başarı, belki bir deneyim ya da bir sohbet. Peki tüm bu unutulmaz anların ortak noktaları olabilir mi? Ve dahası bu ortak noktalardan yola çıkılarak unutulmaz anlar tasarlanabilir mi?
Modern ekonominin kurucusu kimdir? Adam Smith mi yoksa Charles Darwin mi? Bu soru ilk anda kulağa mantıklı gelmeyebilir sonuçta Darwin bir ekonomist bile değildi. Ancak Darwin Ekonomisi kitabının yazarı Robert Frank‘a göre bu genel kabul önümüzdeki yıllarda değişebilir. Zira Frank, Darwin’in rekabet teorisinin bugünün ekonomik gerçekliğini anlama konusunda Smith’in teorisinden çok daha başarılı olduğunu iddia ediyor.