Bireysel Emeklilik Sistemi 300 milyar TL’yi aşan fon büyüklüğü ile toplumda geniş kabul görmüş bir tasarruf aracı. Son olarak 18 yaş altı çocukların dahil edilmesiyle sistemin kapsama alanı genişledi ve katılımcı sayısı 14 milyona yaklaştı.

Bununla birlikte BES’i tamamlayıcı emeklilik sistemi olarak konumlandırma konusunda henüz hedeflenen seviyede değiliz. Sistemden 2022 yılında emekli olanlar ortalamada 242 Bin TL gibi bir tutar ile ayrıldılar. BES emeklilik yaşının 56, ortalama yaşam beklentisinin ise 80 yıl olduğu düşünülürse, kişi başına düşen fon tutarı emeklilik dönemi boyunca tamamlayıcı bir gelir yaratacak kadar yüksek değil.

BES’ten emekli olanların sistemde geçirdikleri süre ortalama 11,2 yıl, bu süre bir emeklilik ürünü için oldukça düşük. Yine de sisteme haksızlık yapmayalım, mevduatın ortalama vadesinin 66 gün olduğu bir ülkede bir tasarruf aracından toplumun tasarruf alışkanlıklarını tek başına değiştirmesini bekleyemeyiz.

Emeklilerin düşük fon tutarına dönecek olursak, problemin üç ana kaynağı var;

1- Katılımcıların sisteme giriş yaşı yüksek.

BES’in tamamlayıcı emeklilik sistemi olarak konumlandırılabilmesi için katılımcıların sistemde geçirdikleri sürenin artırılması gerekiyor. Bunun yolu da gençleri sisteme dahil etmekten geçiyor. Özellikle iş gücüne yeni katılan çalışanlarda sisteme katılım oranı nispeten düşük.

2- Ödenen katkı payları reel olarak azalıyor.

Türkiye gibi kronik enflasyon probleminin olduğu ekonomilerde katkı paylarının her yıl en az enflasyon oranında artırılması gerekiyor. Ne yazık ki enflasyon beraberinde alım gücünde düşüşü getirdiğinde bu artışı uygulamak her zaman mümkün olmuyor. Geçen yıldan bu yana ortalama katkı payları %70 oranında artırılabildi, hiç sanmıyorum.

3- Birikimler enflasyon karşısında eriyor.

Ortalama getiri oranlarına baktığımızda BES’in uzun vadede enflasyon karşısında koruma sağladığını görüyoruz ancak bu noktada fon seçimi oldukça belirleyici. Geçen yıl kurdaki hareketin etkisiyle çok sayıda emeklilik fonu rekor getiri elde etti. Öte yandan katılımcıların önemli bir kısmının yatırım yaptığı standart, para piyasası, katkı vb. fonlarda durum tam tersi. Yüksek getirileri alkışlarken buradaki problemi gözden kaçırıyoruz.

Tüm bunların yanında sektörün katılımcılara gerçek anlamda emeklilik maaşı sağlayacak yıllık gelir sigortası ürünlerini hala uygulamaya koyamadığını da belirtelim. Vefat riskini üstlenme konusunda istekli olan şirketler uzun yaşam riskini alma konusunda çekimser. Nedeni çok bariz fakat o da başka bir yazının konusu olsun.

BES topluma düzenli tasarruf alışkanlığı kazandırma konusunda çok önemli bir yatırım aracı. Ayrıca sigorta şirketlerinin müşterileriyle güçlü ve uzun vadeli ilişkiler kurabileceği, stratejik önemi en yüksek ürünleri biri. Öte yandan BES’in gerçek anlamda tamamlayıcı bir emeklilik sistemi olabilmesi için önümüzde uzun ve meşakkatli bir yol var gibi görünüyor.